Poprawa cech funkcjonalnych krów mlecznych z wykorzystaniem krzyżowania międzyrasowego

Krzyżowanie międzyrasowe staje się coraz popularniejszym szukaniem rozwiązania na problemy związane z funkcjonalnością krów mlecznych w zakresie takich cech jak zdrowotność, długowieczność czy płodność. Krowy odmiany polskiej holsztyńsko – fryzyjskiej stanowią obecnie około 95% pogłowia krów w Polsce (dane PFHB za 2016 rok w stosunku do krów pod oceną mówią o 85,56%). W wyniku intensywnej pracy nad genetycznym poprawieniem wskaźników wydajności krów HF, uzyskano zwierzęta o wysokim potencjale w zakresie wydajności (do 10 tys kg mleka za laktację), którego polskie gospodarstwa nie są w stanie wykorzystać w związku z brakiem adekwatnych warunków utrzymania tych wyjątkowo wymagających krów zarówno w odniesieniu do możliwości bytowych jak i wrażliwości na podawane pasze. Co więcej, światowa genetyka zmierzająca do poprawy wydajności krów rasy HF, dając dostęp do sztucznej inseminacji, zwiększyła zjawisko inbredu (homozygotyczności) poprzez udostępnianie nasienia buhajów, które często są ze sobą spokrewnione. Doprowadziło to do zjawiska depresji inbredowej – pogorszenia wskaźników produkcyjnych zwierząt z jednoczesnym obniżeniem wartości cech funkcjonalnych, które są nisko odziedziczalne.

Cechy produkcyjne są w ujęciu genetycznym ujemnie skorelowane z cechami funkcjonalnymi. Zwiększona selekcja na wskaźniki takie jak wydajność czy poprawna budowa, zmniejszają więc postęp genetyczny w zakresie nisko odziedziczalnych cech funkcjonalnych, takich jak zdrowotność czy pożądana w ostatnim czasie długowieczność. Stałe zwiększanie wydajności za laktację może prowadzić do problemów takich jak:

– występowanie chorób dziedzicznych i genów letalnych
– pogorszenie wskaźnika długowieczności
– okołoporodowa śmiertelność cieląt
– problemy przy porodzie (poronienia, wydłużony okres międzywycieleniowy)
– ciche ruje

Problemy zdrowotne prowadzą do pogorszenia ekonomiki produkcji i obniżenia rentowności. Wczesna eliminacja krów ze stada ogranicza selekcję oraz zmniejsza opłacalność hodowli – każda krowa powinna swoją wydajnością pokryć koszty poniesione w związku z jej obsługą w stadzie (zakup, koszty opieki i leczenia weterynaryjnego). W praktyce, szybkie brakowanie krów po 3 laktacjach, uniemożliwia im wejście w szczyt laktacyjny (3 – 5 laktacja) oraz zmusza hodowcę do wykorzystania na remont stada wszystkich urodzonych cieliczek – w takim ujęciu postęp hodowlany jest niemożliwy do osiągnięcia.

Krzyżowanie międzyrasowe opiera się na zjawisku heterozji (wybujałość mieszańców) w stosunku do rodziców. Wynika ona z różnorodności genetycznej ras wykorzystanych do krzyżowania. W zwiększonym stopniu uwidaczniają się wówczas w pokoleniu F1 fenotypowe cechy funkcjonalne. Potomstwo jest bardziej płodne, zdrowe a co za tym idzie dłużej żyjące od rodziców dzięki genetycznym uwarunkowaniom – dany gen w obrębie jednego locus będzie heterozygotyczny, a więc będzie ujawniał cechy pochodzące od obojga rodziców. W przypadku selekcji czystorasowej, loci genów są homozygotyczne ujawniając cechę wspólną dla obojga rodziców.

Jaką rasę wybrać?

– Montbeliarde (MO)
– Brown Swiss (BS)
– Norweska czerwona (NR)
– Simental (SM)

Obecnie w krzyżowaniu międzyrasowym popularne są inne rasy mleczne lub kombinowane typu mięsno-mlecznego. Do najczęściej polecanych ze względu na korzystne wskaźniki wydajności w połączeniu z cechami funkcjonalnymi, są rasy:

Coraz bardziej popularne są również mało znane w Polsce krowy ras Normand (NO) czy Guernsey (GU).

Liczne doświadczenia nad efektem heterozji u bydła mlecznego w wyniku krzyżowania międzyrasowego prowadzone są obecnie w Stanach Zjednoczonych. Uzyskane wyniki potwierdzają korzystny wpływ wprowadzenia nowych genów do stada poprzez poprawę zdrowotności i długowieczności, z jednoczesnym utrzymaniem wydajności na zbliżonym poziomie do wciąż niedoścignionych krów rasy HF. Wyniki doświadczenia z udziałem mieszańców HF

Z podanych informacji jasno wynika, iż większą heterozję uzyskuje się w odniesieniu do cech funkcjonalnych – wydajność oraz zawartość tłuszczu i białka w mleku nie zmieniają się w takim stopniu. W dzisiejszych dynamicznie zmieniających się warunkach na rynku mleczarskim, konieczne jest jednak wprowadzenie zmian umożliwiających dłuższe użytkowanie krów w stadzie. Tylko wówczas hodowca jest w stanie uzyskać ekonomikę produkcji na takim poziomie, który jest w stanie spełnić jego oczekiwania.

Wybierając komponent ojcowski w krzyżowaniu międzyrasowym należy zastanowić się, jaką cechę czy wartość chcielibyśmy poprawić. Ocenić należy również najważniejszy zapewne wskaźnik, czyli wydajność mleczną. Wybranie rasy o dużo mniejszej wydajności może skutkować znacznym jej obniżeniem w pokoleniu F1 – w tym więc zakresie komponenty rodzicielskie powinny być do siebie zbliżone. Wydajności życiowe krów według ras, na podstawie raportów PFHBiPM, przedstawiono w Tabeli 2.

Warto pamiętać, iż w przypadku krzyżowania międzyrasowego, pokolenie F1 nie może być wpisane do ksiąg zwierząt hodowlanych. W przypadku krzyżowania wypierającego, gdzie w drugim pokoleniu kryjemy poprzednio wprowadzoną rasą, jest możliwość takiego wpisu; w krzyżowaniu rotacyjnym – nie. Przy użyciu nasienia buhajów zarejestrowanych w bazie SYMLEK, można zarejestrować pochodzenie zwierząt krzyżówkowych; stada, w których prowadzone jest krzyżowanie międzyrasowe mogą być objęte kontrolą użytkowości mlecznej przez PFHBiPM.