Ketoza krów – prawidłowe rozpoznanie kluczem do skutecznej terapii i profilaktyki

Ketoza krów –  prawidłowe rozpoznanie kluczem do skutecznej terapii i profilaktyki

Okres przejściowy u bydła, obejmujący okres zasuszenia od 3 tygodnia przed spodziewanym terminem porodu do 3 tygodnia laktacji, jest szczególnym okresem, który w dużym stopniu decyduje o prawidłowym przebiegu poporodowych funkcji metabolicznych, zachorowalności, prawidłowym rozrodzie i wydajności mlecznej. W tym okresie dochodzi do całkowitego przestawienia metabolizmu z funkcji anabolicznych (okres zasuszenia) na funkcje kataboliczne związane z rozpoczynającą się laktacją. W tym okresie obserwuje się zaburzenia metabolizmu energetycznego, którego skutkiem jest występowanie chorób okresu okołoporodowgo (ketoza, zapalenie macicy, zapalenie wymienia, przemieszczenie trawieńca, kwasica żwacza), immunosupresji oraz zaburzeń w rozrodzie. Ekonomicznym skutkiem ujemnego bilansu energetycznego jest spadek wydajności mlecznej, koszty terapii, karencja na mleko i mięso oraz brakowanie krów z dalszej hodowli, bez możliwości pełnego wykorzystania ich potencjału genetycznego.

Ketoza jest najczęściej notowaną chorobą metaboliczną w stadach, a jej częstotliwość występowania w postaci subklinicznej wynosi 9 – 34%. Pierwotna (spontaniczna) ketoza jest ściśle skorelowana z okresem największego ujemnego bilansu energetycznego tj. 2 pierwszych miesięcy po porodzie. Natomiast wtórna ketoza towarzyszy chorobom przebiegających ze spadkiem apetytu obserwowanym głównie w początkowym okresie laktacji, a także sporadycznie w okresie przedporodowym. Typowa wtórna ketoza najczęściej występuje przy przemieszczeniu trawieńca. Na kliniczną postać ketozy u pojedynczych zwierząt w stadzie wskazują: objawy niestrawności, zmiana konsystencji kału, spadek apetytu, spadek wydajności mlecznej lub nieco rzadziej objawy neurologiczne. Ketoza subkliniczna jest typową chorobą dla większej liczby zwierząt w stadzie. W tej postaci brak jest wyraźnych objawów klinicznych, a właściwe rozpoznanie opiera się na badaniu laboratoryjnym krwi lub moczu. Ketoza pokarmowa występuje niezwykle rzadko i niezależnie od okresu laktacji, wieku oraz rodzaju zwierząt. W swojej patogenezie nie jest połączona z deficytem energetycznym lecz tylko ze spożywaniem pokarmu zawierającego np. kwas masłowy zawarty w zepsutych kiszonkach. Najbardziej istotne dane dla zróżnicowania 3 typów ketozy zostały przedstawione w Tabeli 1.

Tab. 1. Porównanie 3 różnych typów ketozy u bydła mlecznego.

*NEFA – (ang.) niezestryfikowane kwasy tłuszczowe

Badania dodatkowe krwi, moczu i mleka pozwalają na potwierdzenie ketozy. Już na podstawie jakościowej obecności związków ketonowych w moczu lub mleku można kontrolować występowanie subklinicznej lub klinicznej ketozy w stadzie. W tym celu wykorzystuje się szybkie testy diagnostyczne. Cechą charakterystyczną dla ujemnego bilansu energetycznego i ryzyka rozwoju ketozy jest wysoka zawartość tłuszczu w mleku przy niskim stężeniu białka w mleku (poniżej 3,05%). Wyrazem nieprawidłowego składu mleka u krów ketozowych jest wysoki wskaźnik zawartości tłuszczu w stosunku do białka mleka, który przekracza 1,5 i jednocześnie niski wskaźnik zawartości białka w stosunku do zawartości tłuszczu mleka, który obniża się poniżej 0,6. Użyteczną informacją dla hodowcy jest od kilku lat nowa pozycja w wynikach użytkowości mlecznej. Przy występowaniu subklinicznej ketozy w stadzie u 10% lub 20 % świeżo wycielonych krów pojawia się komunikat UWAGA: stado zagrożone (10%) lub silnie zagrożone (20%) subkliniczną ketozą, jednocześnie indywidualnie wykazywane są krowy zagrożone.  Lekarz weterynarii na podstawie badań laboratoryjnych krwi (stężenie β-hydroksymaślanu, stężenie NEFA, aktywności AST, GGT, GLDH) może określić rodzaj ketozy, stopień uszkodzenia wątroby i rokowanie. W terenowej praktyce często jest wykorzystywane szybkie, bezpośrednio przy pacjencie, ilościowe określanie stężenia β-hydroksymaślanu (w mmol/L)  i glukozy (w mg/dL) przy pomocy glukometru. Brak efektów leczenia klinicznej ketozy, wysokie stężenie NEFA wysokie stężenie β-hydroksymaślanu, niskie stężenie glukozy, wysoka aktywność enzymów wątrobowych (AST, GGT, GLDH) przemawia za ketozą II typu, przy której rokowanie jest z reguły niepomyślne. Na podstawie stężenia  β-hydroksymaślanu  (powyżej 0,6 mmol/L) i stężenia NEFA (powyżej 0,4 mmol/L) określonego już na 14 – 2 dni przed spodziewanym terminem porodu, można wytypować krowy zagrożone deficytem energetycznym. W celu przezwyciężenia już występującego negatywnego bilansu energetycznego i ryzyka wystąpienia chorób okresu okołoporodowego, konieczna jest suplementacja żywieniowa. W tym okresie wskazane jest podawanie wieloskładnikowych preparatów zawierających substancje glukogenne (glikol propylenowy, gliceryna), witaminy grupy B, metioninę, niacynę oraz naturalne substancje o działaniu ochronnym na wątrobę zawarte w roślinach leczniczych (ostropest plamisty, karczoch).  Tego typu suplementacja żywieniowa znacznie ogranicza zachorowalność i obniża koszty leczenia.

dr Jan Marczuk

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt

Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni.

Wydział Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie