Zioła obecne są w żywieniu bydła od tysięcy lat. Wypasane swobodnie krowy same potrafią wybierać rośliny o działaniu leczniczym, zawierające związki biologicznie czynne. Rośliny te, normalnie pomijane, w okresie choroby są częściej pobierane – zjawisko to określa się mianem samolecznictwa.

Przykładem mogą być zioła zawierające dużą ilość gorzkich alkaloidów. Są one na ogół nie pobierane podczas wypasu w związku z możliwym działaniem toksycznym. Natomiast ich częstsze pobieranie sugerować może zakażenie pasożytnicze lub zaburzenia ze strony układu pokarmowego. Dziko żyjące przeżuwacze (sarny, jelenie) pomimo obfitości roślin (oziminy) również korzystają z okresowych roślin leczniczych. Zauważalne jest między innymi podjadanie przez nie pędów sosnowych czy wyszukiwanie glistnika jaskółczego ziela.

Zwiększone zainteresowanie wykorzystaniem ziół i naturalnych składników w żywieniu bydła rozpoczęło się wraz z zakazem stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt gospodarskich (początek roku 2006). Obecną sytuację na rynku leczniczych produktów weterynaryjnych czekają duże zmiany.

Do lipca 2017 roku planowane jest przygotowanie programu działania zmierzającego do ograniczenia o 50% antybiotyków stosowanych w leczeniu zwierząt. W związku z tym coraz powszechniejszym sposobem zarządzania stadem w kwestii opieki zdrowotnej staje się profilaktyka oparta o szczepienia oraz stosowanie preparatów zawierających naturalne składniki i zioła. Rośliny lecznicze są bogate w substancje aktywne. To one w naturalny sposób wspomagają procesy metaboliczne i przy tym nie pozostawiają działania ubocznego.

Dobroczynna synergia naturalnych składników i ziół

W dostępnych obecnie preparatach zawierających naturalne składniki i zioła wykorzystuje się zjawisko synergii – zwiększonego efektu terapeutycznego wynikającego z zastosowania kilku produktów jednocześnie. Uzyskuje się w ten sposób długotrwałą suplementację. Natomiast leczenie przebiega szybciej i pozwala na uzyskanie lepszych wyników nie tylko w odniesieniu do danej jednostki chorobowej ale w ujęciu szerszym – poprawia status zdrowotny organizmu.

Różnych mieszanek ziołowych używamy w zależności od typu hodowli. Zwierzęta korzystające z pastwisk (bydło mleczne, mięsne, konie, owce, kozy) mają możliwość pobierania ziół wraz z zielonką. Inaczej jest w przypadku zwierząt utrzymywanych w kojcach/oborach uwięziowych. Tutaj niezbędna jest dodatkowa suplementacja lub wykorzystanie ziół z użytków zielonych z których uzyskuje się siano.

Zioła a układ immunologiczny

Odporność organizmu w przypadku bydła zależy w głównej mierze od prawidłowo funkcjonującego układu pokarmowego. Krowy ze względu na swoją dużą masę ciała mają utrudnione korzystanie z mieszanek ziołowych. Nie bez znaczenia jest również rzadka możliwość korzystania przez zwierzęta z wypasu.  W związku z pogarszającą się efektywnością środków bakteriobójczych, koniecznością staje się dbałość o wysoki poziom zabiegów o charakterze profilaktycznym, poprawiającym zdrowotność zwierząt.

W przypadku przeżuwaczy należy stale mieć na uwadze saprofityczą mikroflorę zasiedlającą przewód pokarmowy. Dla utrzymania zwierzęcia w dobrej kondycji i uniknęcia zaburzeń trawiennych, należy dbać o utrzymanie właściwych proporcji drobnoustrojów zasiedlających żwacz.

Połączenie odpowiednio dobranych ziół i substancji bioaktywnych (probiotyki, prebiotyki) wspomaga funkcjonowanie organizmu. Najciekawszym jest jednak wpływ naturalnych składników na układ odpornościowy.  U cieląt  po  porodzie dochodzi do stopniowego spadku odporności biernej posiarowej. W tym samym czasie odporność czynna nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Okresem newralgicznym jest u nich zjawisko „luki immunologicznej” występującej pomiędzy 3 a 6 tygodniem życia.

ImmunoGel Vet – żel optymalizujący odporność dla cieląt i krów

  • stymulowanie odporności cieląt w okresie luki immunologicznej: beta-glukan, pokrzywa, jeżówka,
  • usprawnienie trawienia: dwa probiotyki,
  • uzupełnienie składników w okresie luki immunologicznej, po chorobie i antybiotykoterapii,

Odporność posiarową określamy m. in. poprzez badanie poziomu immunoglobulin w surowicy krwi cieląt. Wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 18-25 g/l w pierwszych dniach życia. Uzależniony jest od jakości podanej siary, jej ilości i sposobu oraz czasu podania. Jak wynika z badań, odporność bierna u cieląt rozwija się w już w 24 – 48 godz. po porodzie. W kolejnych tygodniach zawartość przyswojonych immunoglobulin stopniowo spada.

W okresie narastania odporności czynnej możemy zastosować doustnie i profilaktycznie rośliny o działaniu immunostymulującym wymienione w Tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz roślin o działaniu immunostymulującym stosowanych u przeżuwaczy.

Wpływ mieszanki ziołowej i priobiotyku na odporność cieląt

W badaniach własnych nad odpornością cieląt oceniono wpływ połączenia kilku naturalnych składników z wykorzystaniem wspomnianego efektu synergii. Przeprowadzone wstępne badania wykazały korzystny wpływ mieszanki ziołowej (babka lancetowata, jeżówka purpurowa, pokrzywa zwyczajna, żeń-szeń, aloes drzewiasty, dziurawiec) połączonej z probiotykami Enterococcus faecium i Lactobacillus rhamnosus i dodatkiem oligomannanów oraz β-1,3-glukanu pozyskanego ze ścian komórkowych drożdży Saccharomyces cerevisiae t6. Produkt w gotowej formie żelu podawany był tubostrzykawką bezpośrednio do pyska cielętom 14-dniowym przez 2 tygodnie. Wyznaczono grupę kontrolną, która nie otrzymywała mieszanki oraz grupę A otrzymującą 50 ml gotowego preparatu przez 14 dni.

Pierwsze badanie (odporności posiarowej) nie wykazało istotnych różnic pomiędzy cielętami wybranymi do badania. Stężenie immunoglobulin w surowicy określono przy pomocy refraktometru. Po pierwszym tygodniu podawania preparatu zaobserwowano wzrost immunoglobulin u cieląt z grupy A. Jednocześnie nastąpił ich spadek (naturalny w tym okresie) w grupie kontrolnej.

Po zakończeniu badania w grupie A uzyskano wyniki od 6,5 g/l (najniższy) do 7,8 g/l (najwyższy) a w grupie kontrolnej od 5,2 g/l (najniższy) do 6,2 g/l (najwyższy). Uzyskane wstępne wyniki wskazują na korzystny wpływ mieszanki ziołowej z dodatkiem probiotyków i β-1,3-glukanu na poziom immunoglobulin u cieląt. Preparaty takie warto stosować zarówno w okresie luki immunologicznej jak również zaraz po wycieleniu, u słabych cieląt lub po chorobie w celu wzbogacenia diety i szybszej rekonwalescencji.

Wpływ podawania probiotyku z drożdżami na ogólny stan zdrowia krów i cieląt

W innym badaniu własnym sprawdzony został wpływ podawania probiotyku Lactobacillus acidophilus w połączeniu z drożdżami Saccharomyces cerevisiae na ogólny stan zdrowia krów mlecznych w okresie okołoporodowym. Do badań włączono również cielęta urodzone od badanych krów – zbadana została u nich odporność bierna.

Uzyskane wyniki badania hematologicznego krwi krów potwierdzają korzystny wpływ  probiotyków. Poprawa wyników grupy doświadczalnej zauważalna jest zarówno w odniesieniu do elementów morfotycznych krwi (erytrocyty i leukocyty) jak i wskaźników takich jak hemoglobina i hematokryt. Największe różnice wskazano u krów w 5-10 dniu po porodzie.

W badaniach biochemicznych przemiany białkowej również uzyskano wyniki wskazujące na poprawę funkcjonowania organizmu u krów z grupy doświadczalnej w zakresie wartości białka całkowitego, albumin i globulin. Najciekawszym jest jednak wpływ podawania probiotyku krowom w okresie okołoporodowym na poziom odporności biernej urodzonych od nich cieląt. Wyraźnie zauważalny jest wzrost aktywności GGT w surowicy krwi cieląt. W grupie doświadczalnej uzyskano wyniki pomiędzy 431 a 1016 U/l, podczas gdy w grupie kontrolnej ten sam wskaźnik wynosił od 282 do 718 U/l. Odpowiedzialne za mechanizmy odpornościowe globuliny w grupie kontrolnej wynosiły pomiędzy 21,3 a 26,9 g/l. Natomiast w grupie doświadczalnej uzyskano wzrost do poziomu 31,7 – 39,3 g/l.

Biorąc pod uwagę iż z wiekiem wartości tych wskaźników w surowicy krwi cieląt ulegają fizjologicznemu obniżeniu, na podstawie uzyskanych wyników można uznać iż podawanie krowom probiotyków w okresie okołoporodowym stymuluje układ odpornościowy urodzonych cieląt. Może to pozwolić na uniknięcie epizodów chorobowych w pierwszych tygodniach życia w porównaniu z cielętami których matki nie otrzymują probiotyków przed wycieleniem.

Zioła a układ pokarmowy

Prawidłowe i niezakłócone funkcjonowanie układu pokarmowego decyduje nie tylko o wysokiej wydajności mlecznej, ale także o zdrowiu i prawidłowej odporności.  

Najczęstszymi schorzeniami przeżuwaczy są zaburzenia trawienne wynikające z błędów żywieniowych, chorób metabolicznych lub powstałe na tle zachwiania równowagi pomiędzy drobnoustrojami bytującymi w żwaczu.

Rumen Vet – produkt aktywizujący motorykę żwacza

  • stymulowanie pracy żwacza: składniki ziołowe,
  • zmniejszenie zagrożenia zakwaszeniem: bylica piołun,
  • pewność działania: wieloletnia, potwierdzona skuteczność produktu,

W profilaktyce i leczeniu tych zaburzeń stosuje się z powodzeniem liczne zioła przedstawione w Tabeli 2. Z wybranych ziół przygotować można napar lub proszek (po ich wcześniejszym wysuszeniu). Dawkowanie uzależnione jest od rodzaju rośliny i schorzenia oraz wieku, gatunku i masy ciała pacjenta.

Tabela 2. Zioła wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu chorób przewodu pokarmowego bydła.

Stosowanie mieszanek ziołowych sprawdza się w:

  • profilaktyce, w okresie wiosenno – jesiennych zakażeń wirusowych bydła (kasztanowiec, rdest, kora dębu, bukwica), przy zmianie paszy i okresach wzmożonego stresu,
  • w leczeniu wybranych jednostek chorobowych: wzdęcia (koper, kminek), atonia żwacza (bylica piołun, ciemiężyca biała)
  • w terapii biegunek (pięciornik kurze ziele, kora dębu – u dorosłego bydła, szarańczyn strąkowy, korzeń cykorii, borówka – u cieląt).

Zioła a powłoka skórna

Ekstrakty ziołowe oraz naturalne składniki z powodzeniem stosowane są w środkach działających zewnętrznie w przebiegu:

  • zakażeń skórnych,
  • grzybicy,
  • gojenia ran
  • miejscowo na skórę wymienia przy zapaleniach lub obrzękach poporodowych tego gruczołu.

Wybrane składniki odpowiednio połączone, są skuteczne także w terapii chorób skóry. Od dawna rośliną stosowaną w zwalczaniu brodawek skórnych jest glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus). Zakażenia wywołane przez wirusy BPV z rodziny Papillomaviridae są trudne do zwalczenia. Wciąż ciężko znaleźć odpowiednie środki wspomagające leczenie choroby.

Połączenie glistnika jaskółcze ziele działającego wirusostatycznie z propolisem (kit pszczeli odżywiający i regenerujący skórę oraz zwalczający bakterie i wirusy) oraz jonami srebra i miedzi wzmacniającymi skórę, umożliwia zahamowanie rozwoju brodawek i ich regresję. Działanie naturalnych składników produktu jest jednak wydłużone w czasie i potrzeba około dwóch tygodni aby przeprowadzić kurację. Zastosowanie propolisu pozwala natomiast na odżywienie skóry i jej szybszą regenerację, co uchroni przed kolejnymi nawrotami zakażenia. Propolis zastosowany wewnętrznie wzmaga gojenie się wrzodów żołądka a zewnętrznie  – przyspiesza gojenie się ran oraz odpadanie drobnych brodawek skórnych.

Capsiderm – cynamonowy żel z kapsaicyną

  • zwiększenie cyrkulacji krwi w wymieniu: kamfora, imbir,
  • uszczelnianie naczyń krwionośnych: cynamon,
  • działanie przeciwobrzękowe i odpornościowe: kapsaicyna, kumaryna,

W zapaleniach wymienia poza lekami podawanymi w iniekcji lub dowymieniowo, stosuje się również zewnętrznie maści stymulujące krążenie krwi i odporność wymienia. Spośród składników działających rozgrzewająco, na szczególne zainteresowanie zasługuje kapsaicyna – alkaloid występujący naturalnie w papryce chilli. Łącząc się z nocyreceptorami wywołuje uczucie podrażnienia i pieczenia; na skórze powstaje charakterystyczny rumień. Podskórne naczynia krwionośne rozszerzają się wskutek rozkurczu ich mięśniówki gładkiej usprawniając rozprowadzanie składników aktywnych we krwi. Połączenie kapsaicyny z imbirem działającym rozgrzewająco i odkażająco oraz cynamonem, który uszczelnia naczynia krwionośne, przyspiesza terapię stanów zapalnych wymienia. Stosowanie preparatów zewnętrznych sprawdza się również w trakcie antybiotykoterapii, wzmacniając działanie leków a przy tym podnosząc odporność gruczołu mlekowego.

Zamiast podsumowania

Stosowanie ziół i naturalnych składników (probiotyki, prebiotyki, kwasy organiczne, propolis) w żywieniu bydła jest wciąż rozwijającym się trendem – mimo iż produkty z których można korzystać znane są od tysięcy lat i w większości łatwo dostępne. Wspomaganie zdrowia zwierząt powinno być najistotniejszym czynnikiem w zarządzaniu stadem w zakresie opieki zdrowotnej. Wykorzystując efekt synergii działania ziół i substancji bioaktywnych, jesteśmy w stanie zapewnić zwierzętom odpowiedni poziom profilaktyki. To może ograniczyć późniejszą konieczność leczenia. W dobie nasilonej dbałości o jakość produktów pochodzenia zwierzęcego, omówione składniki są gwarancją bezpieczeństwa w ochronie zdrowia przeżuwaczy.

mgr inż. Izabela Gwincińska, dr Jan Marczuk (Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt, Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni, Wydział Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie)

Piśmiennictwo:

1. Bombik T., Bombik A., Saba L. Wpływ wyciągu z ziół na poziom wybranych wskaźników biochemicznych we krwi cieląt. Med. Wet. 2002, 58 (6), 464 – 466
2. Budny A., Kupczyński R., Sobolewska S., Zawadzki W.: Samolecznictwo i ziołolecznictwo w profilaktyce i leczeniu zwierząt gospodarskich. Acta Sci. Pol:, Medicina Veterinaria 11 (1) 2012, 5 – 24
3. Grela E.R., Kowalczuk E. Herbs in animal feeding. Herba Polonica. 2007, 53, 3, 361 – 365
4. Grela E.R., Sembratowicz L., Czech A.: Immunostymulujące działanie ziół. Med.Wet., 1998, 54, 152 – 158
5. Kiczorowska B., Samolińska W., Marczuk J.: Probiotyki – proekologiczne dodatki paszowe w żywieniu krów mlecznych a jakość mleka. Problemy intensyfikacji produkcji zwierzęcej na tle ochrony środowiska i standardów Unii Europejskiej / Monografia pod red. nauk. Wacława Romaniuka i Haliny Jankowskiej-Huflejt – Falenty – Warszawa : Wydawnictwo Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego. – 98-105
6. Kiczorowska B., Marczuk J.; Drożdże w profilaktyce żywieniowej chorób krów mlecznych. – Monografia: Profilaktyka, rozpoznawanie i leczenie chorób o etiologii żywieniowej u krów mlecznych / red. Krzysztof Lutnicki, Włodzimierz Kluciński, Mirosław Kleczkowski – Łomża 2013: Polskie Towarzystwo Nauk Weterynaryjnych, Oddział Łomżyńsko-Ostrołęcki. – 161-173
7. Marczuk J., Kiczorowska B., Brodzki P.: Zastosowanie żywych mikroorganizmów (bakterii i grzybów) w hodowli bydła. Lecz. Dużych Zwierząt 2013,.8 Nr 4, 42-44